Genetika mühəndisliyi biologiya, tibb, biotexnologiya və laboratoriya elmlərinin kəsişməsində formalaşan ən strateji sahələrdən biridir. Canlıların irsi məlumatı olan DNT üzərində məqsədyönlü dəyişikliklər aparmaq, xəstəlikləri araşdırmaq, yeni dərmanlar, daha davamlı bitki və heyvan növləri yaratmaq bu sahənin əsas tədqiqat istiqamətləridir.
Bu ixtisas müasir dünyanın ən sürətli inkişaf edən elmlərindən biridir. CRISPR kimi gen redaktə üsullarının yaranması genetika mühəndisliyinin karyera potensialını daha da artırır.
Xərçəng terapiyası, irsi xəstəliklərin diaqnostikası, vaksin hazırlanması, molekulyar biologiya, qida təhlükəsizliyi və hətta süni həyat formalarının inkişafı bu sahədə çalışan mütəxəssislərin fəaliyyəti ilə mümkündür.
Azərbaycanda bu sahə adətən biologiya, biotexnologiya və laboratoriya texnologiyaları istiqamətləri çərçivəsində tədris edilir. Genetika mühəndisliyi adına xüsusi proqramlar məhdud olsa da, bir çox universitetdə genetika, molekulyar biologiya və biotexnologiya üzrə ixtisaslaşmaq mümkündür.
Bu ixtisas daha çox aşağıdakı tip universitetlərdə təklif edilir:
Biologiya fakültələri Tibbi-bioloji elmlər mərkəzləri Biotexnologiya və laboratoriya texnologiyaları üzrə proqramlar Tibb üniversitetlərinin molekulyar biologiya kafedraları
Tələbələr həm nəzəri bilik, həm laboratoriya bacarığı, həm də tədqiqat yönümlü yanaşma qazanırlar.
Bu ixtisas canlıların genetik strukturu, hüceyrə quruluşu və molekulyar səviyyədə prosesləri dərindən öyrədir. Tədris proqramına daxil olan əsas fənlər aşağıdakılardır:
Ümumi biologiya Kimya və üzvi kimya Biokimya Hüceyrə biologiyası Fizika və biometrik proseslər
Genetika və molekulyar genetika Gen mühəndisliyi əsasları DNT texnologiyaları CRISPR və gen redaktəsi metodları Mikrobiologiya Bioinformatika Genomika və proteomika İmmunologiya Bitkilərin və heyvanların genetikası
PCR və gel elektroforezi DNT ardıcıllığının oxunması Hüceyrə kultivasiyası Molekulyar diaqnostika Biotexnoloji istehsal prosesləri
Bu fənlər tələbəyə canlıların genetik kodunu başa düşmək, laboratoriyada təhlükəsiz işləmək və elmi tədqiqat aparmaq bacarığı qazandırır.
Bu sualın cavabı qəti şəkildə bəli. Çünki gələcəyin bir çox sahəsi birbaşa gen mühəndisliyinə bağlıdır.
Xərçəng, şəkərli diabet, autizm, nadir irsi xəstəliklər kimi problemlərin müalicəsi genetik səviyyədə araşdırılır. Gen terapiyası gələcəkdə bir çox xəstəliyin əsas müalicə forması olacaq.
Daha davamlı, quraqlığa dözümlü və məhsuldar bitkilərin yaradılması, heyvan xəstəliklərinin qarşısının alınması bu sahənin birbaşa nəticəsidir.
Gen terapiyası, dərman istehsalı, vaksinologiya və molekulyar diaqnostika sahələrində çalışan şirkətlər dünya üzrə ən sürətli inkişaf edən sektorlar arasındadır.
Bakteriyaların və ya mikroorqanizmlərin genetik modifikasiyası vasitəsilə bioyanacaq istehsalı mümkün olur.
Genetika mühəndisliyi həm akademik sahədə, həm tibb və biotexnologiyada, həm də böyük sənaye sektorlarında uzunmüddətli dəyərə malikdir.
Maaş təcrübədən və işlənən sektordan asılıdır:
Başlayan laboratoriya mütəxəssisi: 600–900 AZN Genetik tədqiqat üzrə mütəxəssis: 1000–1500 AZN Biotexnologiya sektorunda çalışan mütəxəssis: 1200–2000+ AZN
Özəl laboratoriyalar və xarici şirkət nümayəndəlikləri daha yüksək gəlir təklif edir.
Avropa laboratoriyaları: 3000–5000 EUR ABŞ biotex şirkətləri: 6000–10000 USD CRISPR tədqiqat mərkəzləri və biotex startapları: 12000–18000 USD
Genetik mühəndislər dünya üzrə ən yüksək əməkhaqqı alan biotexnologiya mütəxəssisləri sırasında yer alır.
Genetika mühəndisliyi tələbəsi aşağıdakı xüsusiyyətlərə sahib olmalıdır:
Təcrübələrə və laboratoriya işinə maraq Yüksək səviyyəli diqqət və dəqiqlik Analitik düşüncə Tədqiqat aparmaq istəyinə sahib olmaq Kimya və biologiyaya meyl Səbirlilik və ardıcıllıq Problemləri məntiqi şəkildə həll etmək bacarığı
Bu sahədə çalışan mütəxəssis həm çox diqqətli, həm yaradıcı, həm də elmi yanaşmaya sahib olmalıdır.
Genetika mühəndisliyi beynəlxalq elmdir və bütün tədqiqatlar əsasən İngilis dilində aparılır.
İngilis dili – minimum B2, elmi tədqiqat üçün isə C1 tələb olunur. Alman dili – bioinformatika və laboratoriya şirkətlərində üstünlükdür. Türk dili – biotexnologiya sənayesinin inkişaf etdiyi ölkələrdə faydalıdır. Rus dili – regional laboratoriya mərkəzlərində iş imkanlarını artırır.
Genetika mühəndisi aşağıdakı sahələrdə işləyə bilər:
Biotexnologiya şirkətləri Tədqiqat laboratoriyaları Tibb mərkəzləri və diaqnostika laboratoriyaları Gen terapisi üzrə klinikalar Aqrogenetika müəssisələri Farmasevtika sənayesi Universitetlər və elmi mərkəzlər Bioinformatika şirkətləri
Bu sahədə ixtisas nə qədər dərinləşirsə, karyera imkanları bir o qədər genişlənir.
Genetika mühəndisliyi tibb, kənd təsərrüfatı, biotexnologiya, enerji və ekosistem elmləri ilə bağlı ən mühüm inkişafların arxasında dayanır. Bu ixtisası seçən tələbə yalnız laboratoriyada işləməyi deyil, həm də həyatın ən kiçik formalarını başa düşməyi, gələcəyin texnologiyasını yaratmağı öyrənir.
Dünyanın ən güclü universitetləri genetika və molekulyar biologiya üzrə yüksək səviyyəli proqramlar təklif edir. Xaricdə təhsil bu sahədə tələbəyə müasir laboratoriya, yüksək elmi baza və beynəlxalq karyera fürsəti yaradır.
Əgər canlıların genetik kodunu araşdırmaq, tibbin gələcəyinə töhfə vermək və qlobal biotexnologiya sənayesində yer almaq istəyirsənsə, genetika mühəndisliyi və bu sahədə xaricdə təhsil sənin üçün ən doğru seçim ola bilər.